مهارت حل مسئله از تعریف تا کاربرد

 این تصور که “همه مشکلات قابل حل هستند”، غیرمنطقی و خلاف واقعیت است. با این وجود اگر زمان کافی به بررسی جامع، منطقی و خلاقانه مشکلاتمان اختصاص دهیم، اغلب آنها قابل حل بوده و استرسی برای ما ایجاد نخواهند کرد. اکثر افراد خیلی برای حل مشکل خود وقت نمی گذارند و لذا بسیاری از راه حل های موجود را نادیده می گیرند.

مهارت حل مسئله چیست؟

منظور از مهارت حل مسئله یا (Problem Solving)، یک فرآیند شناختی – رفتاری است که توسط خود فرد هدایت شده و با کمک آن، راه حل‌های موثر و سازگارانه‌ای برای مسائل زندگی می‌یابد. در واقع حل مسئله یک فرآیند آگاهانه، منطقی، نیازمند تلاش و هدفمند را شامل می‌شود. با تسلط بر این مهارت، در زندگی شخصی خود می‌توانید علل احتمالی یک مسئله را بیابید و برای حل آن موضوع، برنامه‌ای عملی را تهیه نمایید. این مهارت که در دسته مهارت‌های نرم در زندگی جای دارد، به توانایی ما برای حل مشکلات به صورت موثر و به موقع، کمک می‌کند. مراحل این مهارت زندگی شامل موارد زیر می‌شود:

تعریف مسأله

اولین گام در یادگیری مهارت حل مسأله، تعریف یا شناخت مسأله است. در عین حال باید از خود بپرسید که چرا و چگونه با چنین مسأله ای مواجه شدید؟ در اینجا نیازمند بکارگیری تفکر منطقی هستید؛ تفکری که به شما کمک می‌‎کند مسائل را از زاویه‌های دیگری ببینید و به ظاهر قضایا بسنده نکنید.

ایجاد گزینه‌ها یا راهکارهای مختلف

حال که به کشف و شناخت مسئله اصلی رسیدید، باید به جای تمرکز بر علت مسئله به راهکارها و گزینه‌های مختلف جهت حل آن مشکل، بپردازید. تمام گزینه‌ها را بنویسید، تک تک آن‌ها را از ابعاد مختلف بررسی کنید تا به بهترین راه حل دست یابید. البته، تصور نکنید بهترین و درست‌ترین گزینه، در همان دقایق اول به ذهن تان خطور می‌کند! یافتن گزینه‌های ایده آل و صحیح نیازمند وجود تمرکز و آرامش روان در فرد است.

ارزیابی و انتخاب گزینه های موجود

در مرحله قبل گفتیم که تمام گزینه ها یا راهکارها را یادداشت کنید. پس از بررسی این لیست، متوجه می‌شوید برخی از آن ها مناسب نیستند پس، تمام گزینه‌های نامناسب خط خورده و حذف می‌شوند. در ادامه بقیه راه حل‌ها را با تمام ویژگی‌های مثبت و منفی شان یادداشت کنید و سپس با مقایسه آن‌ها، منطقی‌ترین و درست‌ترین گزینه را مشخص کنید.

ارزیابی اجزای راه حل انتخاب شده و اجرای آن

حال که توانستید با صبر و شکیبایی و استفاده از تفکر منطقی، راهکاری مناسب برای حل مشکل خود پیدا کنید، نوبت به اجرای آن راهکار می‎رسد. متأسفانه همیشه، همه راهکارها در زمان اجرا جوابگو نبوده و ممکن است با مسئله‌ای دیگر مواجه شوید. برخی مواقع فقط در مرحله اجرا متوجه می‌شوید، که مراحل قبلی را درست انجام داده اید یا نه!

امروزه بسیاری از مردم برای رویارویی با مشکلات در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود، از مهارت‌های حل مسئله استفاده می‌کنند.

انواع تکنیک‌های حل مسئله را بشناسید

در منابع مختلف، اساتید مهارت‌های زندگی و روانشناسان، انواع تکنیک های حل مسئله را معرفی کرده‌اند. هرکس می‌تواند بنا بر شخصیت خود تکنیک مناسبی را برگزیند و با استفاده از آن به حل مشکلات احتمالی بپردازد. در ادامه چند مورد از کارآمدترین این متدها را معرفی خواهیم کرد.

تحلیل ریشه‌ای علت (Root Cause Analysis)

یکی دیگر از تکنیک‌های حل مسئله به روش خلاقانه، تجزیه و تحلیل ریشه‌ای علت به وجود آمدن مشکل است. این روش معمولا زمانی استفاده می‌شود که روند کارها با مشکل روبرو شود. به طور کلی علل ایجاد مسائل متفاوت است که می‌تواند جسمی، انسانی و یا سازمانی باشد.

• علل جسمی: این علت‌ها ملموس و عادی هستند.
• علل انسانی: زمانی که انسان خطایی را مرتکب شود و یا کاری ضروری را انجام ندهد.
• علل سازمانی: این دسته از علل درمورد سیستم، روند یا سیاستی است که مورد استفاده دیگران قرار می‌گیرد.

روش کتوو (CATWOE)

در این روش امکان شناسایی مشکل، اهداف شرکت‌ها و… وجود دارد. لازم به ذکر است که این تکنیک بیشتر مناسب سازمان‌ها، شرکت‌ها و… است. با بررسی چک لیست زیر راحت‌تر می‌توان برای مشکلات پیش آمده، راه حل پیدا کرد:

• مشتری‌ها
• بازیگران
• روند تحلیل
• جهان بینی
• مالکان
• محدودیت‌های محیطی

تمامی این عناصر چشم اندازهای نوینی را به وجود می‌آورند و به بررسی مسئله کمک می‌کنند.

روش پنج چرایی (Five Whys)

این روش به شما کمک می‌کند تا بتوانید با سرعت بیشتری ریشه‌های یک مسئله را بیابید. سادگی استفاده از این تکنیک، انعطاف پذیری زیادی به وجود می‌آورد و به راحتی با سایر روش‌های دیگر نیز ترکیب پذیر است. در متد پنج چرا باید به سرعت از پاسخ به سوال بعدی حرکت کنید؛ چرا که این کار سبب مشخص شدن یک تصویر کلی از مسئله خواهد شد.

نمودار استخوان ماهی (Fish bone Diagram)

خوب است بدانید در ایجاد بسیاری از مشکلات، چندین مسئله دست به دست یکدیگر می‌دهند و آشفتگی به بار می‌آورند! متد استخوان ماهی که به نام ایشیکاوا نیز شناخته می‌شود، راه حلی است که از آناتومی ماهی الهام گرفته شده است. این نمودار یک ابزار فوق العاده است که با استفاده از آن، اعضای یک تیم می‌توانند برای ایجاد طوفان فکری درمورد بررسی علل ایجاد مشکل، دست به کار شوند.

دلایل ضعف در مهارت حل مسئله چیست؟

حال که به طور کامل دانستید مهارت حل مسئله چیست و با چند مورد از انواع تکنیک‌های حل مسئله آشنا شدید، نوبت به آن می‌رسد که بگوییم چرا برخی افراد در زمینه روبرویی با مشکلات ضعیف هستند؟

اشتباه گرفتن نشانه‌ها با دلایل واقعی مشکلات

برخی از افراد بخش اعظم انرژی خود را برای سازگاری با نشانه‌های مشکل صرف می‌کنند، بدون اینکه دلیل آن را بدانند. برای شناخت دلایل مشکلات، باید نتیجه گیری ذهنمان را به چالش بکشیم تا در نهایت بتوانیم فراتر از مشکل را ببینیم و به رفع آن بپردازیم.

جست و جوی راه حل‌های سریع به جای راهکارهای موثر

بیشتر ما تمایل به یافتن راه حل‌های سریع و عجولانه برای مشکلاتمان داریم. این کار باعث می‌شود راه حل‌هایی که به ذهنمان می‌رسد را بدون توجه به رابطه علت و معلولی، باور کنیم. به همین دلیل است که افراد کمی به هسته مشکلات می‌رسند و مجبور به انتخاب راهکارهای غیرموثر می‌شوند. علاوه بر آنچه که بیان شد، تکیه بیش از حد به دانش خود نیز یکی دیگر از دلایل ضعف در رویارویی با مشکلات است که سبب عدم استفاده افراد از اطلاعات در دست و درنهایت موفق نشدن در حل مسائل می‌شود.

تکیه‌ی بیش از حد به دانش‌ خود

علاوه بر موارد گفته شده، ما به این دلیل دچار ضعف در مهارت حل مسئله هستیم که بیش از انداره به دانش خود تکیه می‎کنیم، آن هم دانش ناقص بشری! در حقیقت، همه ما علاوه بر افزایش دانش در زمینه های مختلف، نیازمند یادگیری مهارت‌هایی همچون تفکر منطقی، تفکر نقاد و تفکر خلاقانه هستیم. زیرا افزایش دانش به خودی خود، باعث توانمندی ما در حل مسائل نخواهد شد، بلکه بکار بردن همزمان دانش و انواع تفکر اشاره شده، می‎تواند ضعف‌های موجود در حل مسائل را مرتفع نماید.

بارش فکری

بارش فکری یعنی اینکه فرد ذهن خود را باز بگذارد تا ذهن بدون سانسور هر راه حلی را که به نظرش می‌آید، چه خوب و چه بد، چه سازگارانه و چه ناسازگارانه، آزادانه بیان کند. در این روش پس از مشخص شدن دقیق مسئله، فرد باید فهرستی طولانی از راه حل‌های مربوط به مسئله را تهیه کند. موضوع بسیار مهم در این مرحله کمیت راه حل‌هاست و نه کیفیت آن‌ها. در این مرحله می‌توان از نظرات و تجربیات دیگران نیز استفاده نمود و سپس این راه حل‌ها را بر روی کاغذ بنویسید. نکته بسیار مهم در این مرحله از مهارت حل مسئله فهرست کردن راه حل‌های متعدد بدون ارزیابی آنهاست. قضاوت و ارزشیابی راه حل‌ها مربوط به مرحله بعد است.

فواید استفاده از تکنیک بارش فکری:

• رسیدن به راه حل‌هایی که در حالت معمول به ذهن فرد خطور نمی‌کند.
• فرد درمی‌یابد که برای حل مشکلات راه حل‌های بسیاری وجود دارد و به حل مسئله امیدوار می‌شود.

ارزیابی راه حل‌ها و انتخاب بهترین راه حل

در این مرحله هریک از راه حل‌های به دست آمده مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و فرد سودمند بودن یا نبودن آن‌ها را برای رسیدن به راه حل مناسب ارزیابی نموده و پیامدهای آن را با خود و دیگران مورد قضاوت قرار می‌دهد. در این مرحله می‌توان از تکنیک دو ستونی برای هر یک از راه حل‌ها استفاده نمود. در یک ستون محاسن و در ستون دیگر معایب آن راه حل در کوتاه مدت و دراز مدت نوشته می‌شود.

اجرای راهکار

گرچه شما سه مرحله‌ی بالا را طی کرده‌اید و عوامل بسیاری را برای انتخاب بهترین راهکار در نظر گرفته‌اید،‌ نباید امید واهی داشته باشید که راهکارتان کاملا ایده‌آل باشد. بهتر است ابتدا آن را عملی کنید و سپس مؤثر بودنش را بسنجید و قضاوت کنید. در این صورت مسیر روشن‌تری برای حل مشکل در ذهن خود خواهید داشت.

چگونه مهارت حل مسئله را در خودمان افزایش دهیم؟

راه‌های زیادی وجود دارند که با استفاده از آن‌ها درمی‌یابیم چگونه مهارت حل مسئله را در خودمان افزایش دهیم. نکاتی که با رعایت آن‌ها قادر به تقویت مهارت حل مسئله خواهید بود، عبارتند از:

• تعریف و بررسی علت مشکل
• ایجاد گزینه‌‌های راه حل
• ارزیابی و انتخاب گزینه‌ها
• اجرای راهکار

در زمان مقابله با مشکلات می‌توانید تنها با پیاده سازی این ۴ گام اساسی، توانایی حل مسئله خود را تقویت کرده و بدون هیچ اضطرابی به حل آن‌ها بپردازید.

جمع بندی پایانی

دریافتید که مهارت حل مسئله چیست و چگونه مهارت حل مسئله را در خودمان افزایش دهیم.توانایی حل مسئله یکی از مهارت‌های مهم در زندگی است که در تک تک بخش‌های زندگی هر فردی کارآیی دارد. در صورت ارتقا این مهارت و به کارگیری تکنیک‌های آن، می‌توانید به راحتی مشکلاتی که در زندگی شخصی و یا شغلی شما پیش می‌آید را به بهترین شکل ممکن رفع کنید.